Jan Vanriet schreef zelf een toelichting bij zijn jongste expositie.

‘Een paar jaar geleden ontdekte ik Une partie de campagne, de korte film van Jean Renoir (La grande illusion, La règle du jeu) uit 1936, gedraaid naar een verhaal van Guy de Maupassant, de grootmeester in het neerzetten van compacte situaties en het zo treffend schetsen van de codes binnen een burgerlijk milieu. Une partie de campagne vertelt het zondagse uitstapje van een Parijse middenstander met zijn familie naar een uitspanning buiten de stad. Er zijn de rivier, de roeibootjes, de vissteiger en het déjeuner sur l’herbe. Ook zijn er de lokale dandy’s die voor onverwachte amoureuze tribulaties zorgen. De impressionistische scène met het meisje op de schommel is een icoon uit de cinematografie.

De film werd gedraaid door een jonge, talentvolle equipe, waaronder Luchino Visconti, Jacques Becker en fotograaf Henri Cartier-Bresson. Hij zit vol snedige dialogen en frappeert door het levendige camerawerk. Opvallend is hoe de cineast refereert aan het verleidelijke, zonovergoten oeuvre van zijn beroemde vader, de schilder Auguste Renoir.

Onlangs belandde ik in het dorpje Essoyes, ten zuiden van Troyes, waar ik het zomerkwartier van de Renoirs ontdekte. Op de begraafplaats vond ik ze samen, vader en zoon. Augustes naam staat boven op de gedenkzuil, zo ook zijn bronzen buste. De naam van de zoon is helemaal onderaan gebeiteld, letterlijk een voetnoot.

Het leek me allemaal zo prikkelend dat deze reeks van 71 aquarellen er het gevolg van is. Maar niet alleen de film is aanwezig: ook actuele thema’s uit mijn werk, soms autobiografische, klinken hier door.’

Naast deze omvangrijke reeks aquarellen toont de expositie grote werken op papier, enkele olieverfschilderijen, tekeningen en een tiental documentaire foto’s.

Bij Uitgeverij Ludion verschijnt naar aanleiding van de tentoonstelling het boek Partie de campagne met een begeleidende tekst van Marc Didden. Alle informatie en bestelformulier vindt u op onze pagina publicaties.

De expositie Closing Time, die eerder te zien was in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen, brengt een mix van 160 werken uit de thematische reeksen van Jan Vanriet met evenveel werken uit de museumverzameling die inhoudelijk of stilistisch verwant zijn. De expositie loopt over 18 zalen en vormt een groots parcours in de collectie oude en moderne meesters van het museum. Vanriet als schilder, maar ook als curator: hij toetst zijn werk aan belangrijke stukken van de collectie en sluimerende parels uit de reserve. Deze symbiose vertelt een indrukwekkend hedendaags verhaal over het menselijk tekort.

Het concentratiekamp Buchenwald lag op een mooie heuvel. Midden in het kamp stond de ‘befaamde’ eik die met Goethe werd geassocieerd. Of vóór de Tweede Wereldoorlog was het kamp Natzweiler een liefelijke plek bekend voor wandelingen of om te skiën

Dit zijn een aantal historische en ‘contradictoire’ feiten en gegevens die de schilder-dichter Jan Vanriet fascineren.

Met zijn nieuwe tentoonstelling Gezichtsverlies #2 in galerie De Zwarte Panter brengt hij dan ook een thematisch vervolg van de tentoonstelling ‘Meikever vlieg!’, die in 2008 in de galerie plaatsvond. Deze tentoonstelling toont ook een nieuwe reeks tekeningen en aquarellen, en is op die manier een mooie aanvulling op Vanriets tentoonstelling ‘Closing Time’, die nog tot 3 oktober in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen te bezichtigen is.

We zien een aantal portretten van gedeporteerden uit de Dossinkazerne, die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog in Mechelen bevond. De onderwerpen existentiële eenzaamheid, deportatie, vlucht, noodlot, dood en vernietiging blijven een constante in zijn werk. Met als rode draad steeds het menselijk onvermogen, het menselijke tekort. Of zoals Vanriet zelf stelt: ‘De natuur als getuige van het onheil dat de mens aanricht.’

Naast de portretten worden ook een aantal landschappen – meer bepaald wat door Stefan Hertmans wordt omschreven als paysage moralisé: landschappen die door conceptie, tekentaal en vormgeving een morele lading hebben gekregen – aan de portretten gelinkt. Het zijn beladen locaties die herinneren aan de kampen van destijds. Zonder al te expliciet te zijn, zonder de suggestiviteit uit het oog te verliezen, verraden minieme details, allerhande tonaliteiten en kleurgebruik de gruwel en dreiging – die dat wat ‘onschuldig’ lijkt telkens weer overspoelen.

De verf wordt bij Vanriet steeds beredeneerd, nooit uitbundig of pastueus aangebracht. De act van het schilderen alterneert met het getekende of het tekenen. Ondanks de stilistische, formele verscheidenheid van zijn oeuvre (dat bijvoorbeeld nu eens filmisch-concreet, dan weer abstract-beladen is) is de hand en de adem van de schilder steeds herkenbaar. Vanriets oeuvre vormt een zeer consistent geheel en bevat een maatschappijkritische ondertoon: denken we bijvoorbeeld maar aan de suite van mensen die stoetsgewijs lijkt te vertrekken naar een onbekende toekomst, naar iets wat ze niet kunnen vermoeden. Hun individualiteit en de gelaatstrekken zijn verdwenen en opgelost in de abstractheid van de compositie, gaan op in dat wat Paul Celan ‘de Zwarte Aarde’ noemt: zijn eigen herinnering aan zijn door de Nazi’s vermoorde moeder. Het is alleen de herinnering en, in casu, de gestalte in verf die hen kan behoeden voor de vergetelheid.

Inge Braeckman

Omens – Work on paper, de 11de expositie van Jan Vanriet in Galerie De Zwarte Panter, brengt een overzicht van het recente werk op papier, meestal aquarellen. Omens, ‘tekens’, gaat om fundamentele beelden en thema’s in het oeuvre van Vanriet. Dikwijls zijn het uitgepuurde studies voor schilderijen of, integendeel, nieuwe interpretaties van bestaand werk; de schilder op zoek naar de vormmogelijkheden die het beeld aanreikt. Maar op hun beurt worden de resultaten van deze zoektochten opgetilt tot autonome, intrigerende kunstwerken.

Ter gelegenheid van de expositie publiceren De Vrienden van de Zwarte Panter het boek ‘Omens’, waarin een gedicht en 36 aquarellen van Jan Vanriet. De vormgeving is van Thomas Soete.

Begin dit jaar exposeerde Jan Vanriet in het Jewish Museum te Moskou de reeks Losing Face. De tentoonstelling genoot enorme belangstelling in de Russische media. De catalogus werd een fraaie tweetalige pocket, de aangevulde heruitgave van het boek Gezichtsverlies, met een beschouwende tekst van Stefan Hertmans. Nadien volgde Vanity bij Roberto Polo Gallery te Brussel, een grootse, museale expositie met vaak monumentale schilderijen, vergezeld van een prachtig boek (uitgeverij Lannoo) waarin een uitmuntend essay van de vooraanstaande Britse kunstcritica Charlotte Mullins. Het werk van Jan Vanriet zal ook ruim aan bod komen in Mullins’ nieuwe boek Picturing People, dat dit najaar verschijnt bij Thames & Hudson.

En er worden nog nieuwe projecten aangekondigd. Vanaf 27 januari 2016 is er The Music Boy, Vanriet’s eerste museumtentoonstelling in Groot-Brittannië, meer bepaald in The New Art Gallery Walsall nabij Birmingham. In maart 2016 volgt een andere première: Vanriet’s solotentoonstelling in een Londense galerie. Ondertussen raakte bekend dat het British Museum te London vijf aquarellen verwierf uit Vanriet’s reeks Losing Face/ Gezichtsverlies.

Onlangs publiceerde het Willem Elsschot Genootschap Het Dienstbare Beeld, een rijk geïllustreerd boek dat het werk belicht dat Vanriet maakte voor tijdschriften, kranten en literaire uitgeverijen. Eric Rinckhout schreef de inleiding.

Met EX VOTO schildert Jan Vanriet een biografie in verf, een zelfportret in beelden. Voor deze reeks schilderijen boort hij een ruim picturaal reservoir met persoonlijke ijkpunten aan: hij zet in de verf wat hem heeft geraakt, gebeurtenissen die hem hebben gevormd als mens en kunstenaar – als we daar al een onderscheid in kunnen maken. Jan Vanriet is een volbloed schilder maar hij maakt er geen geheim van dat zijn wortels in de literatuur zitten. Herinneringen waaien aan, Vanriet brengt ze in beeld. Hij toont stukken van een leven, een legpuzzel ‘waarin alles met van alles verbonden is’ (Cees Nooteboom, Rode regen).

EX VOTO is veel: het is een samenspel van zelfportretten, echo’s van vroegere schilderijen, bescheiden monumenten voor ruimhartige, inspirerende mannen en vrouwen – in de kunst en daarbuiten –, de schoonheid van alledag, de onbaatzuchtige hoffelijkheid van passanten, de choreografie van het bestaan, de vreugde van het kijken, ‘il teatro della vita’… Niet in de laatste plaats is EX VOTO een ode aan het schilderen en aan de kracht van de schilderkunst.

Maar het is de ouder wordende kunstenaar die terugblikt. Want over EX VOTO hangt ontegenzeggelijk een sluier van melancholie en tristesse. De dood is aanwezig, vermomd als bloemstukken die in onverwelkbaar majolica de eeuwige nagedachtenis dienen. Zo slingert de dood zich door deze reeks schilderijen als een verraderlijk kleurrijke draad door herinneringen die als een angel in het vlees zitten: de concentratiekampen, het verzet en de holocaust. Tegelijk verricht de tijd zijn stille sloopwerk, duikt de vader op als go-between tussen de kleine en de grote geschiedenis, en is er de angst voor de marsrichting van ideologieën – die eeuwenoud, springlevend en nog steeds uitermate vernietigend kunnen zijn.

Alles raakt aan alles. Jan Vanriet schildert ‘la condition humaine’ – het menselijk tekort. De paradox is niet vreemd aan zijn oeuvre: al vaker schilderde hij de schoonheid van de gruwel. Ook in EX VOTO zitten paradoxen: de serie schilderijen is een lofzang op de kracht van kwetsbaarheid, is de pelgrimstocht van een atheïst en een georkestreerde stream-of-consciousness.

(fragmenten uit de catalogustekst van Eric Rinckhout)

De tentoonstelling Collected Stories van Jan Vanriet gaat van start in het openingweekend van zaterdag 19 en zondag 20 september van 11u tot 19u en loopt nog tot en met zondag 24 januari 2021.

Collected Stories is Vanriets dertiende individuele tentoonstelling in Galerie De Zwarte Panter – de samenwerking begon reeds in 1973. Ze verzamelt vier thema’s: van schilderijen geïnspireerd door klassieke beelden uit de Glypthotek in München, via een reeks intimistische huisscènes (de schaduwen van catalpa’s in de tuin) vermengd met de vijandigheid van de buitenwereld (de brandstichting in een asielcentrum in Bilzen), dan de epische rouw na de Superga-vliegramp in 1949 nabij Turijn, waarbij het kampioenenelftal van Torino omkwam – een rouw die een hele natie beroerde – en ten slotte de 41 gouaches aangereikt door de autobiografische dichtbundel Heldenleven die in het voorjaar verscheen bij uitgeverij Polis.

Voor de catalogus schreef Jan Vanriet enkele spitse toelichtingen over de inhoud en de achtergronden van zijn werk. Ze worden aangevuld met een essay van de vermaarde Poolse dichter Adam Zagajewski (Lviv, 1945), een ware ‘metafysische dichter’ en essayist. Nobelprijswinnaars Czesław Miłosz en Joseph Brodsky beschouwden hem al in de jaren tachtig als de belangrijkste Poolse dichter van zijn generatie. In 2004 won hij de Neustadt International Prize for Literature, in 2016 de prestigieuze Canadese Griffin Poetry Prize en in 2017 de belangrijkste Spaanse bekroning, de Premios Princesa de Asturias. Zagajewski doceerde onder meer aan de Universiteit van Houston en de Universiteit van Chicago.

‘Vanriet verwerpt de ongerechtvaardigde, dwaze indeling in “geëngageerde” kunst en “esthetiserende” of pure kunst, een indeling die suggereert dat er twee realiteiten zijn, niet één. Nee, er is maar één realiteit, die zowel "politiek" als onschuldig is, historisch en tijdloos, publiek en privé. Misschien zullen we nooit begrijpen hoe deze twee gezichten van de wereld met elkaar verbonden zijn, maar dat is ons probleem, niet dat van de wereld.

Het gaat echter niet alleen om begrijpen. Het gaat om individuele werken, om beelden. Het gaat om de fijngevoeligheid van het penseel en de scherpzinnigheid van de gedachte. Het gaat erom dat de toeschouwer zich enkele belangrijke vragen stelt – en de toeschouwer wordt hier vaak getoond, wordt mee opgenomen in de voorstelling, de toeschouwer neemt deel aan het drama – we zien hem voor het beeld

staan en zich afvragen of "het mij aangaat". Ja, dat doet het zeer zeker.’

Fragment, vertaling Kris Van Heuckelom